De scheepswerven van Adinkerke-Panne

De eerste schuiten die door de vissers van Kerkepanne in de periode 1783-1788 werden gebruikt, waren niet ter plaatse gebouwd.  De Societeyt ging ze halen in Brugge, Blankenberge en Duinkerke.  Maar geleidelijk aan groeide de vraag naar vaartuigen en toen halverwege de jaren 1800 de scheepsbouw in Nieuwpoort nagenoeg stilviel, vestigden meerdere scheepsbouwers zich in het toenmalige Panne, gehucht van de gemeente Adinkerke.

Van het ene komt het andere.  Meer boten betekent meer onderhoud en dus meer werven en werk voor scheepstimmerlui, touwslagers, houtzagerijen, scheepssmeden, zeilmakers en nettenbreiers.  Netten herstellen (boeten) werd doorgaans door de bemanning zelf gedaan.  Voor watervaste kledij (oliegoed) ging men meestal naar Duinkerke.

In de bloeiperiode van de visserij (1890 - 1910) waren er in Adinkerke-Panne meerdere scheepsbouwers actief.

De twee grootste werven waren die van DEMOL en die van DENYE. Beide werven lagen aan “d’oede koesjie”.  Ook EEREBOUT verhuist zijn werf hiernaartoe.

Verder waren er ook nog de werven van GERMONPREZ, POPIEUL en VANHOVE.

Het uitblijven van een haven en de dreiging van de Eerste Wereldoorlog zorgde ervoor dat deze scheepswerven verhuisden of verdwenen.

Maar ook vandaag is er nog een scheepswerf actief die je trouwens kan bezichtigen.  Ga maar eens kijken in de Kasteelstraat 52 waar de vereniging voor maritiem erfgoed “Panneboot P1” een echte pannepot aan het bouwen is.  Elke vrijdagnamiddag van maart tot oktober kan je de werf bezoeken.

DEMOL

Arthur Alphonse DEMOL werd in 1859 in Duinkerke geboren, in het gezin van Carolus DEMOL en Martine BRYGO.  Arthur huwde in 1890 met de 27-jarige Pharailde Justine MAESEN uit Adinkerke, dochter van Jacobus MAESEN (Ko de Witten) en Maria MAES.  Ze woonden in Adinkerke, sectie Panne, nummer 29 en hadden er een scheepswerf, een herberg en een kruidenierswinkeltje. 

De werf lag aan de zuidkant van “d’oede koesjie” (de oude kasseiweg of kalsijde), de huidige Koninklijke baan, richting Leopold I esplanade, in de omgeving van het Koningsplein.

Pharailde overleed in 1926 in Zeebrugge, Arthur in 1930 in Blankenberge.

DENYE

Joannes (Jan) Carolus DENYE wordt in 1840 in Oostende geboren, in het gezin van Petrus DENYE en Rosa DEBRUILLE.  Hij is een telg uit een familie van vele generaties scheepsbouwers.  Hij huwt er in 1878 met Rosalia Ludovica LONCKE, ook uit Oostende, dochter van Ludovicus Josephus LONCKE en Maria Catharina HAUWAERT. 

Vier jaar later, in 1882 op 42-jarige leeftijd, vestigt hij zich in Adinkerke, sectie Panne, huis nummer 38.  Daarna verhuizen ze naar nummer 47.  Samen met zijn vrouw baten ze er het café “A la Ville d’Ostende” uit vlak, naast zijn werf.  Daar is hij beter gekend als “Jantje Nys”. 

Op een actuele kaart moet de werf gesitueerd worden op de noordoost sector van het rond punt dat de Lindenlaan en de Koninklijke baan verbindt, naast het woon- en zorgcentrum Sint-Bernardus.

Vóór de Eerste Wereldoorlog bouwde de firma DENYE er een honderdtal panneschuiten.  Niet alle schuiten werden in Adinkerke-Panne geregistreerd.  Er gingen er ook naar Koksijde, Oostduinkerke, Nieuwpoort en Duinkerke.

Het gezin telt dan vijf kinderen:

•   Maria, geboren in 1879 in Oostende en in 1902 getrouwd met Achiel OLIVIER uit Oostende.

•   Franciscus, geboren in 1882 in Adinkerke-Panne en in 1908 getrouwd met Maria VANASSCHE uit Wannegem-Lede.

•   Sophia, geboren in 1884 in Adinkerke-Panne en in 1911 getrouwd met Arthur BILLIET uit Oostende.

•   Victorine, geboren in 1886 in Adinkerke-Panne en in 1907 getrouwd met Julianus CAPPON uit Adinkerke.

•   Julius, geboren in 1893 in Adinkerke-Panne, tweede zoon en laatste kind in het gezin, elf jaar jonger dan Frans, trouwt in 1913 met Albertine WILLAERT uit Oostende.

In 1907 wordt Jan opgevolgd door zijn twee zonen, Franciscus (Frans) en Julius (Jules).  Jan overlijdt in Adinkerke-Panne in 1908, negen dagen voor het huwelijk van zijn zoon Frans.

Frans DENYE trouwt op 26-jarige leeftijd in Brussel-Elsene met de 30-jarige Maria VANASSCHE.  Ze zetten de zaak van vader Jan verder onder hun eigen namen.

Deze foto dateert van na 1907.  Op de gevel staan de namen Fr. DENYE-VANASSCHE te lezen, de namen van zoon Frans en schoondochter Maria.

Om het hoofd te kunnen bieden aan de steeds groeiende vraag naar meer en grotere boten, had Frans intussen reeds een nieuwe werf opgericht in Oostende.  Vermits deze werf twee boothellingen (slipways) had, konden er hier ook grotere boten worden gebouwd.  In Adinkerke-Panne moesten de schuiten via de kasseiweg naar “de rampe” worden gesleept.

Factuur van 28 juli 1909 voor de bouw van de P8 AUGUSTA, een dandy cutter gemaakt voor David VERCOUTTER.

Langzaamaan komt de dreiging van de Eerste Wereldoorlog dichterbij.  In 1912 besluit Frans om met de ganse familie, naar Engeland te vluchten.  Ze gebruiken eerst een van de door hun gebouwde vissersboten om naar een haven in Frankrijk te varen waar ze de overzet naar Engeland nemen.

Jules volgt ze niet maar beslist om samen met zijn moeder terug te keren naar Oostende (zie verder).

Frans trekt naar het noorden richting Liverpool en vindt daar werk op de Rutherfords scheepswerf aan de Mersey rivier.  Het gezin vestigt zich in Birkenhead, in Watson Street.

Na de wapenstilstand in 1918 vernemen ze dat zowel de werf als hun privé eigendom in Oostende tijdens de oorlog was vernietigd.  Ze besluiten dan maar om in Engeland te blijven.

In zijn vrije tijd bouwt Frans in een achterkamertje enkele modellen van jachten.  Deze bootjes zien eruit als speelgoed - zowel voor kleine als grote mensen - en zijn bestemd om op een meer te worden gebruikt.  Sommige wegen wel 100 kg.  Het zijn zogeheten “pond yachts”.  Deze hobby groeit uit tot een heus bedrijf, de “Star Yacht Works” firma.

1923 - Alle werknemers samen op de foto. Frans staat helemaal links, Maria helemaal rechts.

 Het gezin vraagt de Britse nationaliteit aan en laat zich in december 1929 naturaliseren.  Frans overleed in Birkenhead in 1961, en Maria in 1970, maar de twee zonen Jan en Fernand zetten de zaak verder, tot deze in 1990 de deuren sloot.  Naar schatting werden er meer dan 200 000 bootjes gebouwd.

2024 - Star Yacht event day in Birkenhead

Jules DENYE was ondertussen - samen met zijn moeder - naar Oostende teruggekeerd waar hij in mei 1913 met Albertine WILLAERT trouwt.  Albertine is een dochter uit het gezin Medard WILLAERT en Celestine ROSSEEL, herbergiers in Oostende.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog neemt Jules dienst bij het leger.  Zoals blijkt uit zijn rouwbericht van december 1947, was hij oud-strijder 1914-18, vereerd met verschillende eretekens waaronder het vuurkruis en meerdere zege- en overwinningsmedailles.

In 1919 installeert hij zijn scheepswerf tussen de werven van PANESI en HILLEBRANT, waarschijnlijk op de plaats van de werf van zijn grootvader Pierre DENYE.  Zodoende kunnen ze in hun advertenties aangeven dat de werf sinds 1830 bestaat. 

Ze hadden er minstens twee boten voor eigen gebruik, de 0.187 Jules Denye (bouwjaar 1931) en de 0.308 Jan Denye (bouwjaar 1931).  Als Jules in 1947 in Oostende overlijdt, zet zijn weduwe de zaak verder.

EEREBOUT

Longinus (Lieven) Fredericus EEREBOUT wordt op 14 maart 1864 in Bredene geboren in het gezin van Carolus EEREBOUT en Virginia SPERLAEKEN.  Vader Carolus is scheepstimmerman en Lieven zal later hetzelfde beroep uitoefenen.

Lieven komt naar Adinkerke en trouwt er in 1893 met Joanna VANHAUTER, dochter uit het gezin van Albertus VANHOUTER en Paulina ROTSAERT, herbergiers in Adinkerke.

De 26-jarige Joanna is op dat ogenblik weduwe van Emilius DEVEY.  Emilius was visser en verdronk op 24-jarige leeftijd voor de kust van Oostduinkerke.  Geen enkel van vier kinderen uit dit eerste huwelijk werd ouder dan één maand.  Uit haar tweede huwelijk met Lieven worden acht kinderen geboren die meer geluk hebben.

In de eerste 15 jaar van hun huwelijk verhuizen ze meermaals.

Ze installeren zich aanvankelijk in de buurt van de werven van DEMOL en DENYE aan de huidige Koninklijke baan (vroeger: “d’oede koesjie”, de oude kasseiweg of kalsijde).  Het feit dat Jan DENYE een van de getuigen was van het huwelijk tussen Lieven en Joanna heeft daar waarschijnlijk iets mee te maken. 

Zijn eerste panneschuit zou hij voor rekening van Emiel VERLEENE (Miel Mutse) hebben gebouwd.

Zes jaar later in 1899, bij de geboorte van Eugenius, vinden we het gezin terug in de Kasteelstraat (vroeger: Kasteeldreef), op vier huizen van de hoek met de Ambachtstraat gelegen.

In 1902 duikt het gezin op in Oostende.  Daar gaat Lieven aan de slag als scheepstimmermansknecht.  Op welke werf is niet geweten. 

In 1905 keert het gezin terug naar de eerste locatie aan de Koninklijke baan, maar in 1909 verhuizen ze weer naar de Kasteelstraat.  Hier stopt Lieven met de scheepsbouw en wordt hij gewoon werkman.

Sommige bronnen vermelden een werf in de Poststraat, maar dit kon niet worden bevestigd.  Begin 1900 was er wel een postgebouw op de hoek van de huidige Poststraat en de Zeelaan, maar een Poststraat zelf kon niet worden teruggevonden op de plannen van die tijd.

Andere bronnen plaatsen de werf dan weer op de Kittelhoek, in de Kitteldreef (de huidige Maskenslaan, op de hoek met de Zonnebloemweg) ten zuiden van de werf van DEMOL.  Ook deze locatie kon niet worden bevestigd.

GERMONPREZ

Charles Louis GERMONPREZ wordt in 1856 in Duinkerke geboren in het gezin van Pierre GERMONPREZ en Caroline FOURCROY.  Vader Pierre is scheepsbouwer en zoon Charles zet de traditie verder.

Charles huwt in 1883 in Duinkerke met Julienne Josephine HENRY.  Daarna verhuizen ze naar Adinkerke-Panne huis nummer 27, waar Charles een scheepswerf begint.  Vanaf dan wordt de familienaam als GERMONPRÉ geschreven.

Er werden voorlopig geen archieven teruggevonden van de werf GERMONPREZ.  Wel is geweten dat de pannekotter P.7 HELENA in 1886 op deze werf werd gebouwd.

Julienne, overlijdt in 1889.  Charles hertrouwt met een nicht van Julienne, de twintigjarige Julie HENRY.  In het najaar van 1890 wordt de tweede werf stopgezet en keert het gezin terug naar Duinkerke.  Charles overlijdt in Duinkerke in 1892 op 36-jarige leeftijd.

Volgens sommige bronnen lag de scheepswerf van GERMONPREZ aan de “Rosten Speeckes” dreef, nu Transvaalstraat geheten.  Bij de geboorte van de kinderen is er echter sprake van huisnummers 27, 67 en 68.

De locatie van nummer 27 kon niet worden achterhaald, maar nummers 67 en 68 zouden we ter hoogte van nummer 57 in de huidige Kasteelstraat kunnen plaatsen.

Zou dit de werf kunnen zijn die Lieven EEREBOUT in 1899 overnam?

Terloops, “Speecke” is een familienaam die her en der in West-Vlaanderen voorkwam en na 1800 ook in Adinkerke opduikt.  De vroedvrouw die Joanna VANHOUTER, de vrouw van Lieven EEREBOUT, hielp bevallen was een zekere Clara SPEECKE.  Rosten Speecke zal waarschijnlijk wel een roodharige zijn geweest. 

POPIEUL

In 1908 vestigt ook Popieul zich als scheepsbouwer in Adinkerke-Panne.  Een exacte locatie of verdere familiegegevens zijn voorlopig nog niet gekend. 

Een van de schuiten van POPIEUL lag in de Keesjesdreef tot eind jaren 1960

In de Officiële lijst der vissersvaartuigen van 1963 wordt hij voor een laatste keer vermeld als “werf #45 POPIEUL, De Panne” (geen adres).

VANHOVE

Na WO I bouwt August VANHOVE een aantal schuiten op zijn scheepswerf in een zijweg van de Kasteeldreef (nu Kasteelstraat).  Deze zijweg zou later de Ambachtstraat worden.

In de jaren 1920 bouwt hij er de pannekotters van de broers Désiré (Dies) en Pieter DECROP.  Ook de pannekotter P.25 CHARLES van Karel LAMBRECHT komt van deze werf.

In de registers van de burgerlijke stand werd – voor wat die periode betreft – slechts één August VANHOVE teruggevonden.  Hij huwde in 1906 met Sophia TORNEY en in de huwelijksakte staat hij vermeld met als beroep timmerman.  Op een oud stratenplan van omstreeks 1912 vinden we een “menuiserie Vanhove” terug, gelegen op de hoek van de Kasteelstraat en de Ambachtstraat.  Zou dit de bewuste August VANHOVE kunnen zijn?

Geraadpleegde bronnen

· Archives départementales du Nord (FR, D59)

· BIRKENHEAD Star Yacht Appreciation Society

· Pierre BOONEFAES & Willy VILAIN, “Eeuwig in eb en vloed”

· José DE COUSSEMAKER, De Bliedemaker

· DENYE - VANASSCHE, familiearchief

· Johan DEPOTTER, “Onze IJslandvaarders” (2011)

· G. en R. DESNERCK, “Vlaamse visserij en vissersvaartuigen”

· A. DE VRIENDT, “Plage de La Panne, Plan-Indicateur des Hôtels, Villas, etc.”

· Erfgoed 2021, affiches

· LAMBREGT – HARTEEL, familiearchief

· OpenStreetMap (voor de stratenplannen in deze tekst)

· PANESI, archief van de scheepswerf in Oostende

· De PANNETHEEK

· De PLATE, Koninklijke Oostendse heem- en geschiedkundige kring

· Rijksarchief van België, registers van de burgerlijke stand

· STAES - BEYEN, familiearchief

· THE LIVERPOOL ECHO (November 1927)

· Maurice VELGHE, verklarende teksten in het Retrohuis Panneboot P1

· De WESTHOEK VERBEELDT

· ZONE-NIEUWPOORT.be

Aanvullingen en verbeteringen zij steeds welkom.  Contacteer me gerust op het mailadres staes-beyen@proximus.be