De Pannepot

Het model
	In 2012 beslist Maurice Velghe om samen met een paar vrienden een echte Pannepot te bouwen.  Dat zou dan de eerste zijn sinds 1940.
	Om een idee te krijgen van wat er hen te wachten stond werd er besloten om eerst een model op schaal 1/3 te maken.  Dit nam twee jaar in beslag.
Het hout en de kiel
	In 2014 wordt het nodige hout besteld.  Twee Franse eiken verzaagd tot planken van 25 mm dikte worden geleverd.
	Hieruit worden de kiel en de eerste spanten gemaakt.  De spiegel (achterzijde van de boot) wordt gebouwd en op de laatste werkdag in oktober 2014 wordt de kiel gelegd.
De eerste spanten
	In 2015 wordt er verder gewerkt.  Na het plaatsen van de eerste spanten wordt de uiteindelijke vorm stilaan zichtbaar.
De verhuis
	De Pannepot wordt stilaan te groot voor de werkplaats.  Er wordt dan ook beslist om hem naar de binnenplaats te verhuizen, waar hij diagonaal wordt opgesteld.
Huidplanken buigen
	Vooraleer de huidplanken die de buitenkant van de boot vormen worden aangebracht dienen de meeste te worden gebogen en op maat gezaagd om de kromming van de romp te kunnen volgen.
De eeuwenoude techniek die gebruikt wordt om hout te buigen berust op het simpele principe dat nat hout uitzet en droog hout krimpt.  Als een zijde uitzet en de andere krimpt krijg je zodoende een kromming van het hout.  Bij gebrek aan een autoclaaf - een stoominrichting waarbij een complete plank wordt opgestoomd om dan te kunnen worden gebogen - werd teruggegrepen naar de brandmethode.   Hierbij wordt de te plooien plank horizontaal geplaatst, aan een kant vastgezet, over een steunpunt geleid en vervolgens aan het losse uiteinde verzwaard.  Een vuurtje onder de plank, regelmatige bevochtiging van de bovenkant en veel geduld levert dan hopelijk het gewenste resultaat.
	Een korte kromming in een eiken plank van 25 mm dikte aanbrengen is niet evident. In de opstelling hiernaast werd gebruik gemaakt van een gasbrander als warmtebron en een verlengstuk met daaraan een paar emmers water als gewicht om de buiging in te zetten.
	De eerste boorden worden bovenaan tegen de reling aangebracht. Vanaf daar wordt er dan verder naar beneden gewerkt.
Onder dek
	Eric en Christophe leggen de laatste hand aan het voordek.
	Maurice poseert bij het achterdek.
	En het geheel begint zo stilaan op een boot te lijken.
Het kantelmoment
	Naarmate de beplanking vordert komen de stroken natuurlijk steeds lager te liggen.  Op een bepaald ogenblik, wanneer het midden van de romp wordt bereikt, moet er worden overgeschakeld op een beplanking van onder naar boven. De onderste strook, de zogeheten zandstrook, is nu de eerstvolgende die moet worden geplaatst en tevens de moeilijkste omwille van het feit dat hij zowel horizontaal moet aansluiten op de kielbalk als verticaal op de voorsteven, waarbij een bocht van 90° dient te worden gemaakt op het uiteinde vooraan.
	Om het werk iets gemakkelijker te maken werd in oktober 2018 beslist om hem op zijn bakboordzijde te leggen (de linkerkant als je naar voren kijk in de boot).  Na het weghalen van de stutten bleef de boot echter heel stabiel op zijn kiel liggen zodat hij een serieuze duw nodig had om zich op zijn zij te leggen.
	Nu is de onderkant beter bereikbaar.
	De voorsteven afwerken wordt ook nog een hele klus.
Vloeren
	Er moeten uiteraard ook vloeren worden aangebracht in de boot.  Hiertoe dienen er eerst vloerbalken te worden geplaatst die, net zoals de dekbalken, dwars door de boot lopen.  Deze worden daartoe aan de spanten vastgemaakt.  Niet evident om balken waterpas te leggen in een boot die schuin ligt, maar daar weet onze ervaren schrijnwerker Wilfried wel raad mee.
	Eric past de vloerplanken in het vooronder en werkt ze bij waar nodig.
	Hier is de vloer in het vooronder duidelijk zichtbaar, net achter de deuropening.  De dwarsbalken voor de vloer in het middenschip zijn iets lichter van kleur zijn en vallen hier beter op.
Nagels
	De karvielnagels (of korvijnagels) worden zelf gedraaid.  Deze houten pennen dienen om het lopende touwwerk aan te beleggen.  Dat zijn onder andere de vallen, touwen die gebruikt worden om de zeilen te hijsen en te strijken.
	Ze worden in nagelbanken gestoken die rondom de mast of aan de reling worden bevestigd.  De nagelbalken worden natuurlijk ook zelf gemaakt.  Die op de foto moeten nog voorzien worden van gaten om de pennen in te steken.
	Een nagel wordt op dezelfde manier belegd als een klamp.  Let op de laatste slag die omgekeerd wordt gelegd.
	Nagels hebben in feite een dubbele functie.  Enerzijds dienen ze om het touwwerk mee vast te maken maar ze zijn ook ideaal om het teveel aan touw netjes op te hangen.
	Een lijn op een nagel hangen doe je zo.
	Hier zie je een nagelbank met nagels en lijnen op een groter schip.  Het is duidelijk dat zonder nagelbanken het dek zou vol liggen met allerhande touwwerk.
Halfgedekt
De Pannepot die op de binnenplaats van de viswinkel wordt gebouwd is er eentje van het eerste type, een loggersgetuigde schuit met gedekt voor- en achterschip.  Het dek loopt dus niet door van voor tot achter, maar het middenste deel ontbreekt en vormt een zogeheten "kuip".  Halfgedekt dus.
	Met loggersgetuigd wordt bedoeld: drie masten, een fokkemast vooraan, een grote mast in het midden en een druilmast achteraan.  De zeilen zijn trapeziumvormig.  Het druilzeil dient om het slingeren van de boot tegen te gaan.
	Hier zijn de drie delen duidelijk te zien.  Een voor- en een achterdek met daar tussenin de kuip.
	Rechts onderaan in het tussenschot naar het vooronder werd een opening voorzien voor een deur die toegang moet verlenen naar de overdekte ruimte in het voorschip.  De deur naar het vooronder wordt een roldeur, kwestie van plaats te besparen.
	Vertrekpunt is een kader in eik van 25 mm dikte met daar bovenop dan een laag eiken latten, ook 25 mm dik.
	Zelfs de wieltjes voor de roldeur worden in de werkplaats gemaakt.
	Het geheel ziet er best stevig uit.
	De toegang tot het ruim in het achterschip wordt door een luik in het dek afgesloten.
Kikkers
Naast korvijnagels kan je ook nog kikkers gebruiken - of klampen, de houten variant - om touwwerk zoals vallen, schoten, landvasten en meertouwen aan te beleggen.
	Deze klampen zijn van hout en worden dus ook in de werkplaats gemaakt.  Vind je het woord klamp nogal raar, denk dan maar aan het woord vastklampen wat precies bedoelt waarvoor het dient.
	Kikkers worden meestal in kunststof of metaal gemaakt. Het is niet de bedoeling om deze op de pannepot te gebruiken.
	Klampen worden om verschillende redenen gebruikt.  Verticale klampen, die doorgaans tegen de mast worden aangebracht, dienen om vallen mee vast te zetten (vallen zijn de touwen waarmee de zeilen worden gehesen en gestreken).
	Horizontale klampen worden meestal gebruikt om in een haven of op een meerpaal aan te leggen, of om de eigen of een andere boot te laten slepen.
	Een kikker beleggen ziet er aanvankelijk een moeilijke operatie uit maar kan snel worden geleerd.  Na een eerste slag rond de kikkervoet wordt de vorm van het cijfer acht gevolgd waarbij de laatste lus na een extra draai er omgekeerd bovenop wordt gelegd.
Talieblokken
Hoe meer schijven een talie bevat, hoe minder hijskracht er nodig is om een last te tillen, maar dan is er wel meer touw nodig om de talie samen te stellen.
	Voor de pannepot werden tweeschijfsblokken voorzien.  Vermits ze grotendeels uit hout bestaan werden deze natuurlijk ook in onze werkruimte gemaakt.
Beplanking
	Volgens de klassieke werkmethode worden de huidplanken nu “van onder naar boven” aangebracht.  De eerste plank komt helemaal onderaan tegen de kiel.  Vervolgens wordt er naar boven gewerkt tot tegen de laatste plank die er reeds zat na de eerste beplanking.  De zwarte planken op de foto werden van boven naar onder aangebracht, de bruine van onder naar boven.
	De huidplanken worden voor zover mogelijk, aansluitend onder elkaar geplaatst.  Maar door de kromming van de romp moet er hier en daar een plank worden tussen gepast.
Rechtop
	Tijd om de stuurboordzijde af te werken.
	Georges, Wilfried en Willy brengen de laatste huidplanken aan.
	Om de verzinkgaten van de schroeven te verbergen en af te werken wordt er in elk gat een houten prop aangebracht.  Deze wordt dan met bijtel en schuurmachine egaal met de romp gemaakt.
	Willy in actie met de schuurmachine.
	Nog een likje verf nodig ter bescherming en de stuurboordzijde is af.
	Om het vaartuig recht te zetten en te verplaatsen gebruiken Georges, Eric en Wilfried hiervoor de “Romeinse” methode.  Geen takels of katrollen, enkel een hefboom en voldoende spierkracht.
	Nu nog een paar steunen aanbrengen om de positie te stabiliseren.
	En de pannepot staat nu “op krukken”.
	Klaar om volgend seizoen de bakboordzijde verder af te werken.
De mastvoet
Na het rechtzetten van de pannepot op de werkplaats van de viswinkel werd snel duidelijk dat er hier en daar iets niet klopte.  Na een eerste reeks metingen werd dan ook besloten om de beplanking van de bakboordzijde te verwijderen en de interne structuur aan een grondige controle te onderwerpen.
	Een aantal ribben werden bijgewerkt, de tussenschotten naar het vooronder en het achterdek werden vernieuwd en de dekken grotendeels vervangen.  Het geschikte moment om de mastvoet te plaatsen.
	De mast moet demonteerbaar zijn.  Daarom zal hij in een mastvoet worden geplaatst.  Dat is een U-vormige bak die aan de boot wordt vastgemaakt en waarin het onderste deel van de mast zal worden vastgezet.
	De mastvoet is een essentiëel onderdeel van de boot.  Het is het punt waar de hoofdmast aan de rest van de boot wordt bevestigd.  Tijdens het zeilen wordt de mast onderworpen aan aanzienlijke krachten.  De mastvoet zorgt ervoor dat deze krachten worden overgebracht naar de romp van de boot en verdeelt deze krachten gelijkmatig om schade te voorkomen.  Tevens werd de eerste zitbank aan stuurboordzijde geplaatst.  Hier dus rechts van de mastvoet te zien.
	Op een pannepot, ook wel driestake genaamd omwille van zijn drie masten, wordt de grootmast ongeveer in het midden geplaatst.  Deze zal dus hier in de mastvoet terechtkomen.  De fokkemast komt helemaal vooraan tegen de boeg, het voorste punt van de boot.  De druilmast wordt helemaal achteraan geplaatst gelijk met de spiegel.